İran bahçeleri tarihi ile bahçe sanatının en eski örnekleri arasında yer almaktadır. Bundan 3000 yıl kadar önce İran evlerinin etrafının bahçelerle çevrili olduğu literatür kaynaklarında yer almaktadır. Hahamenişiler dönemi ile hızlanan İran bahçe sanatı bugüne değin çok sayıda örnek vermiştir. Bahçe İran kültüründe cenneti ve ebediyeti temsil etmektedir. Bu kavramlara göre tasarlanmış olan bahçeler aynı zamanda İslam bahçelerine birer örnek niteliğindedir.
Kullandığı tasarım teknikleri ile İran bahçeleri sadece İran sınırları içerisinde kalmamış, Irak, İspanya, Pakistan, Hindistan başta olmak üzere tarih boyunca dünyanın pek çok noktasında örnekleri ile karşılaşılmıştır. Babil kralının İranlı karısı için yaptırdığı Babil’in Asma Bahçeleri, Hindistan’da yer alan Tac Mahal, Pakistan’da yer alan Şalemar Bahçeleri ile İspanya’da bulunan Generalife, önemli İran bahçe sanatı örnekleri arasındadır.
Tasarım öğeleri ile İran bahçeleri
Pers bahçeleri veya Fars bahçeleri olarak da adlandırılan bu bahçe sanatının kendine has bir geometrisi vardır. Bahçenin merkezine veya en yüksek noktasına yerleştirilen merkez bina etrafında formal çizgilerin yer aldığı bir geometri ile bahçe tasarlanır. Merkeze yerleştirilen binanın görüş açısında bir havuz tasarımına yer verilir. Bu havuza ulaşan dik yolların ortasında ise su kanalları yer alır. İran bahçeleri kuzey-güney doğrultusunda tasarlanmaktadır. Bahçe tasarlanırken, maneviyat, ihtişam ve gelenekler ana temayı oluşturur.
Farklı yükseltilerde tasarlanmış olan teraslar, kademeli havuzlar, fıskiyeler İran bahçe sanatı içerisinde sıklıkla karşılaşılan öğelerdir. İslamiyete geçişten sonra İran bahçelerinde İslami motiflere ve desenlere sıklıkla yer verildiği görülmektedir. Cenneti bu dünyada temsil eden bahçeler yaratmak İran bahçe sanatının manevi yanını temsil etmektedir.
İran bahçe tasarımlarında geçmişten bugüne meyve ağaçlarının yer aldığı geniş alanlara yer verilmiştir. Ayrıca bahçelerde bitkilendirmede lale kullanımının yaygın olduğu gözlemlenmiştir. Düzen ve birliğin hakim olduğu bu bahçelerde ana akstan yanlara uzanan tali yollar, kare ve dikdörtgen geometrik desenlerin baskın olduğu tasarımları karşımıza çıkarmaktadır. Tasarımlar çizgilerin dik ve paralel kullanıldığı, genellikle dört eşit parçaya bölünmüş alanların oluşturduğu bahçelerdir. Tarihin en eski bahçe mimarilerinden birine sahip olan İran kültürü, bahçeyi yapısal mimariden ayrı düşünmemiş, yapısal mimari ve bahçe mimarisini bir bütün olarak ele almıştır.
